[vc_row][vc_column][vc_column_text]Een God voor iedereen of iedereen zijn God.
De aanleiding voor dit nummer is de zevenjaarlijkse ommegang van de Virga Jesse in Hasselt. Een traditie van meer dan 6 eeuwen rond de figuur van Onze Lieve Vrouw Virga Jesse, beschermheilige van de stad. Deze emanatie van volksdevotie werd in 2009 op de inventaris van het Vlaams Immateriële erfgoed opgenomen. De Kroningsfeesten in Tongeren – eveneens een zevenjaarlijkse ommegang’- trok vorig jaar meer dan 350.000 mensen. Een groot publiek succes dat ook in Hasselt wordt verwacht. De stad is in volle voorbereiding om tienduizenden bezoekers te ontvangen. Vanwaar dit succes in onze toch sterk geseculariseerde samenleving?
Zeker zal onze bourgondische volksaard hier een grote rol spelen. Wat trouwens handig zal worden geëxploiteerd door city marketeers, toeristische sector en horeca met tal van Virga Jesse arrangementen inclusief speciale biertjes, taartjes en ander lekkers. Traditie en nostalgie zullen ook wel wat bezoekers op de been brengen. De vraag is echter hoe groot de massa nog zou zijn met enkel gelovigen?
“Maar (…), je kunt pas in God geloven als hij er niet is, toch? Je kunt pas in iets geloven als het niet bestaat”
Benny Claessens, acteur
Virga Jesse
Virga Jesse (virga is de Latijnse vertaling van twijg) refereert aan de (stam)boom met de nakomelingen van Isaï (of Jesse), de vader van Koning David, waaronder Jezus van Nazaret. Vanaf de elfde eeuw duiken er voorstellingen op van een slapende Jesse uit wiens borst een wortel zich vertakt tot een grote boom waarin de koningen van Juda zijn afgebeeld. De top van de boom wordt gevormd door Maria en haar kind Jezus.
De Virga Jesse verwijst in Hasselt trouwens naar Maria. Mogelijk liet men zich inspireren door de tekst van de processieantifoon (beurtzang aan het begin en eind van een psalm) : ‘Virga Jesse floruit…’ (de twijg van Jesse heeft gebloeid…’) of door het Virga Jessebeeld van O.L.Vrouw met haar zoon.
Dit polychrome eiken beeld dat in de processie wordt rondgedragen, dateert uit het begin van de 14° eeuw en valt op door een typisch gracieuze S-houding, kenmerkend voor de gotische beeldhouwkunst in het Maasland. De originele
beschilderingen werden tijdens de restauratie in 1977-1978 blootgelegd.
Aan het beeld worden verschillende mirakels toegedicht: van blinden die terug konden zien, doven die weer hoorden, stommen die opnieuw konden spreken tot doden die weer tot leven werden gewekt.
Het beeld bevond zich in de kapel van een mariaal broederschap dat in 2014 de 700ste verjaardag van haar erkenning vierde. Het is dan ook de oudste Hasseltse vereniging met een ononderbroken geschiedenis. Vandaag is deze kapel uitgegroeid tot de Virga Jessebaseliek.
Men vermoedt dat al vroeg een jaarlijkse ommegang werd georganiseerd. Tijdens de Reformatie werd deze traditie onderbroken. In 1645 schonk Constantinus van Laureten een som geld om terug een jaarlijkse processie in te richten. Dit werd opnieuw stopgezet onder de Hollandse bezetting van 1675 tot 1681. Mogelijk is deze onderbreking van 7 jaren de aanleiding om tot een zevenjaarlijkse ommegang te besluiten. Sinds 1682 werd de processie enkel onderbroken tijdens de woelige jaren van het Franse bewind en tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Gott ist tod
In onze postmoderne samenleving lijkt religie er nog bezwaarlijk toe te doen. Eén van de ijkpunten van het postmodernisme die door menig denker wordt naar voor geschoven is het citaat van Nietzsche uit ‘De vrolijke wetenschap’ (Die fröhliche Wissenschaft 1882) als hij verklaart: ‘Gott ist tod’. De mensen zouden niet meer kunnen leunen op de morele principes van het christendom en het onderscheid tussen goed en kwaad komt op de helling. Hoe kan de mens ontsnappen aan het nihilisme en de chaos die hieruit voortvloeit? Over de precieze inhoud van het postmodernisme is best wat te doen en zowel binnen de theologie, filosofie, sociologie als vanuit de kunstrecensies vind je interpretaties van vele particuliere denkers elk met hun visies en persoonlijke invulling. De file rouge doorheen deze interpretaties is toch vooral het feit dat men zoekt naar verklaringen en alternatieven nu vroegere zekerheden en waarden in vraag worden gesteld. Een uitdaging die al meer dan een eeuw leeft en tot de dag van vandaag zeker niet aan actualiteit heeft ingeboet.
Wetenschap is ook maar een mening
Het modernisme promootte het positivisme en de rede, had een mateloos geloof in de wetenschap en propageerde de maakbaarheid van de samenleving. De doorgedreven rationalisering met anonieme bureaucratische structuren en de focus op kapitalistische efficiëntie droeg bij tot het verlies van binding. In een globaliserende wereld en gigantisch snel groeiende ‘technologische samenleving’ neemt het gevoel van ontheemding alleen maar toe. De mens vervreemdt van zijn omgeving. Deze nieuwe werkelijkheid zorgt voor demystifiëring. Alles wordt herleid tot bites and bytes en van daaruit terug opgebouwd tot weer nieuwe configuraties.
Deze rationalisering grijpt steeds verder om zich heen, maar parallel hiermee is er ook een zoektocht naar nieuwe zingeving. De grote verhalen komen te vervallen, een universele waarheid is er niet (meer). Er groeit een waardenpluralisme. Alles wordt in vraag gesteld en gerelativeerd. ‘Wetenschap is ook maar een mening’.
En de waarden die op de helling staan zijn niet van de minste zoals uit het citaat van Nietzsche mag blijken. Mensen worden immers niet alleen gestuurd door ratio maar evenzo door het onderbewuste, emoties.
Maar niet enkel op het individuele en het intermenselijk vlak wordt de twijfel de nieuwe maatstaf. Ook op het maatschappelijke en institutionele vlak ontwaart men barsten in de voorheen zo solide fundering. De bestaande maatschappijmodellen bieden weinig houvast en de zoektocht naar alternatieven lijkt niet direct tot verhoopte resultaten te leiden.
“God is dood Nietzsche is dood en zelf voel ik me ook niet lekker”
Woody Allen, regisseur
Fin de siècle
De westerse wereld lijkt in de ban van een fin de siècle gevoel. Dit verwijst niet zozeer naar het tijdsbestek – de millenniumwisseling -, maar vooral naar het culturele sentiment. Een cultureel pessimisme, haast nihilisme maakt zich meester van de mens.
We leven ook in een zeer turbulente tijd. De aanslagen van 9/11 zetten voor velen de toon voor het nieuwe millennium.
Een vergelijking met de vorige eeuwwisseling dringt zich op. Op de vooravond van de eerste grote wereldbrand (1914) en de Russische burgerrevolte (1917) ontstond de moderne samenleving: de overgang van agrarische naar industriële gemeenschappen; technische vernieuwing (telefoon, auto, vliegtuig, draadloze telegrafie); economische ontwikkeling met steeds meer geavanceerde technieken, apparatuur en invoering van het bandwerk, internationalisering van de handel en sociale ontwikkeling met aanpak van maatschappelijke dérapages door sociale wetgeving, de invoering van een algemeen stemrecht, leerplicht voor kinderen…
Ook op artistiek vlak was er een enorm dynamisme. De conceptuele kunst (herinner u ‘La fontaine’ van Marcel Duchamps), het symbolisme, het expressionisme in de beeldende kunst. Skyscrapers, art nouveau en modernisme zetten op architecturaal vlak de toon. Op muzikaal vlak was er de opkomst van de jazz en werd er geëxperimenteerd met atonale muziek (Arnold Schönberg). Op het vlak van fotografie en cinematografie waren er grote technische en inhoudelijke ontwikkelingen…
Hoe beleefde men deze tijd? Ervaarde men onzekerheid, vertwijfeling, angst of hoop? Of was het een ambigue gevoel dat ook ons tijdsgewricht heden ten dage kenmerkt?
Om ons ‘fin de siècle sentiment’ een eeuw later te omschrijven, zetten we best even enkele gebeurtenissen uit de recente geschiedenis op rij:
Fukujama zag het eind van de geschiedenis en het begin van een nieuw tijdperk toen het Ijzeren gordijn viel en de Sovjet Unie desintegreerde. (The end of history and the last man, 1992). De liberale (kapitalistische) democratie had de ideologische strijd beslecht. Tot in 2008 de bankencrisis de wereld aan de rand van het bankroet bracht door een ongebreideld en risicovol winstbejag;
De burgerprotesten die ontstonden na de zelfverbranding van een Tunesische straatverkoper in 2010 uit protest tegen de inbeslagname van zijn handelswaar en de vernederingen die hij moest ondergaan, leidde tot de val van de Tunesische regering. De revolte sloeg al snel over tot andere landen in Noord Afrika en het Midden Oosten;
De Arabische lente, een strijd voor meer democratie en respect voor de mensenrechten, ontaarde echter in een Islamitische herfst;
Uit de as van het verslagen Iraakse regime en leger ontstond de islamitische terreurorganisatie IS die dood en verderf zaait en met aanslagen ver buiten het strijdtoneel in het Midden Oosten de terreur exporteert. De bomaanslagen in Zaventem en Maalbeeck van 22 maart 2016 troffen ons land in het hart;
Het thema van de migratie staat hoog op de Europese agenda. Uit het Midden Oosten en Afrika zijn mensen op zoek naar veiligheid en/of een waardig bestaan wat hen naar het oude continent drijft. ‘Schaffen wir das?’ om het met de woorden van bondskanselier Merkel te zeggen of bouwen we muren op onze grenzen en organiseren we ‘push backs’?;
De voortschrijdende technische evolutie brengt ons naar een tijdperk van articifial intelligence en de omstreden technologische singulariteit. Deze trans-humanistische toekomstvisie voorziet dat binnen enkele decennia de kunstmatige intelligentie zichzelf zal verbeteren en finaal onze maatschappij zal aansturen;
Maar ook op het individuele en interpersoonlijke vlak zijn er opvallende tendensen. Op het vlak van samenleving stelt zich de vraag naar integratie en de moeizame omgang met mensen van andere culturen. De Nederlandse socioloog en hoogleraar diversiteit en onderwijs, Maurice Crul, stelt in zijn oratie aan de Vrije Universiteit Amsterdam (Superdiversiteit, een nieuwe visie op integratie, 2013) de pertinente vraag of de autochtone bevolking wel voldoende is geïntegreerd. De evolutie naar steden waar de allochtone bevolking in de zeer nabije toekomst de meerderheid zal uitmaken (Antwerpen) of al uitmaakt (Brussel) zet het debat op scherp;
We gooien op sociale media ons privé leven te grabbel maar verzetten ons tegen de steeds toenemende controle en inzage in onze persoonlijke levenssfeer door grote bedrijven en instituten onder het mom van betere commerciële dienstverleningen en veiligheid. Hoever staan we nog van George Orwells dystopisch ‘1984’?;
De onzekerheid bij het omgaan met gezag speelt parten. Opvoeding van kinderen in gezinnen en scholen waar autoriteit plaats ruimt voor andere vormen van gezag blijkt veel twijfel en ongemak te geven. Ook de autoriteit die van vroegere functies uitging: bedrijfsleider, politicus of vertegenwoordigers van het gezag, wordt niet meer klakkeloos aanvaard en maakt dat onze samenleving steeds meer wordt gereglementeerd, dat de discussies verscherpen en het onbegrip en de verzuring toenemen;
Last but not least in deze niet exhaustieve oplijsting, kunnen we verwijzen naar de rat race waar we ons in hebben gestort. Drukke carrières, hoge aspiraties voor de kinderen, keeping up with the Joneses, … om dan finaal te eindigen met desillusies, gebroken gezinnen en burn outs ondanks het overaanbod aan ‘Zen-seminaries en Happiness boeken en -handleidingen’.
Decade of fear … and hope?
We zijn beland in een tijdperk van angst en onzekerheid. Het nieuwe millennium opende met 9/11 en schudde de wereldorde door elkaar. Een hele stroom van ontwikkelingen die hieruit voortvloeiden dringen vandaag diep door in ons maatschappelijk leven. Maar ook andere aspecten wegen op onze toekomst. Van het onverantwoord casinokapitalisme dat de wereld zowat tien jaar geleden aan de rand van het faillissement bracht tot de milieuthematiek die de gezondheid en toekomst bedreigt van ons en van toekomstige generaties zijn universele problemen die een aanpak op globale schaal benodigen. Maar ook op individueel en interpersoonlijk vlak lijken we de trappers kwijt en slagen er niet in om op het juiste spoor te geraken.
Door het ontbreken van een ‘groot verhaal’ waar we ons kunnen aan optrekken, moeten we zelf op zoek naar antwoorden, naar een gids of een leidraad om ons en onze (klein-) kinderen naar een veilige en warme toekomst te brengen.
Het thema van de Virga Jessefeesten van dit jaar is: ‘hoop’. Hoop is trouwens één van de christelijke deugden naast geloof en liefde.
Voor de Duitse Filosoof Ernst Bloch, de filosoof van de hoop, was hoop de drijfveer voor alles wat we doen. (Das Prinzip Hoffnung, 1954-1959). Jezelf verwezenlijken door je voornemen tot realiteit te maken.
“Hoop, hoop als je geconfronteerd wordt met moeilijkheden. Hoop als je geconfronteerd wordt met onzekerheid. Durf te hopen.”
Barack Obama, president VSA 2008-2016
Welke ethische criteria kunnen ons leiden tot sociale en rechtvaardige beslissingen? Is er een moreel GPS die ons langs onverharde wegen, wankele bruggen en onoverzichtelijke kruispunten kan leiden naar de juiste weg?[/vc_column_text][/vc_column][vc_column][/vc_column][/vc_row]